Kuzular Ölmesin... ama nasıl?

Küçükbaş hayvancılıkta yapılacak en etkili yatırım doğum döneminde yapılan yatırımlardır. Koyun- keçi işletmeleri hayvan sayısına göre sütten kesim yavru sayısının artırılması ve üretim maliyelerinin düşürülmesine bağlı olan başarısı için işletmelerin karlı ve sürdürülebilir küçükbaş hayvan yetiştiriciliği yapması gerekir. Bunun içi ise büyüme döneminde yavru ölümlerinin azaltılması şarttır.

Yavru ölümlerinin azaltılması bilimsel makaleye de konu oldu.  Küçükbaş hayvan yetiştiriciliğinde yavru ölümlerinin azaltılması için yavru büyüme dönemi içerisinde olması gereken teknik ve yapısal uygulamaların incelenmesi ve bunlara çözüm getirilmesi gerekiyor. Peki, nedir bu teknik ve yapısal uygulamalar?

Küçükbaş Hayvan Yavru Ölümleri Neden Oluyor?

Yavru ölümleri işletmelerde uygulanan barınma yöntemi, ürün sistemi gibi faktörlere bağlı olarak değişkenlik gösteriyor. Yavru ölümlerinin büyük bir kısmı doğumun ardından ilk 10 gün içerisinde gerçekleşiyor. Bu dönem için bazı önlemler alınarak yavrunun yaşama gücüne katkı sağlamak gerekiyor. Entansif (dışa bağlı beslenmeye dayalı) yetiştiricilik yapan küçükbaş işletmelerinde yeni doğan yavruların beslenme, sağlık koruma ve barınma uygulamalarının doğru olarak yapılması karlı üretim için büyük önem arz ediyor. Bunların yapılmaması durumunda sürdürülebilir üretim mümkün olmuyor.

Koyun ve keçi yetiştiriciliğinde yavru ölümleri, hem çevresel hem de kalıtsal faktörlere bağlı olarak %4 ile %21 arasında değişkenlik gösteriyor. En çok doğumun ardından ilk bir haftalık dönemde gerçekleşen yavru ölümlerinin en önemli sebepler arasında yavru atma ve doğrum sonrası yavruda görülen viral enfeksiyonlar veya bakteriler yer alıyor. Kuzu ve oğlak ölüm oranları üretim sistemi ve ırkına bağlı olarak %9.50- %14.43 arasında değişkenlik gösteriyor. Doğum öncesi, doğum sonrası ilk hafta ve 7 gün ile sütten kesime dönemlerinde yavru ölümlerinin yüksek olması hastalıklar, enfeksiyon, doğumda gelişen anomaliler, açlık ve vücut ısının düşük olması gibi sebeplere bağlanıyor. Barınma ve üretim sistemi koşulları da ölümlerle ilişkilendiriliyor.

Küçükbaş Hayvan Yavruları Ölümünde Barınma Sistemlerinin Etkileri       

Koyun ve keçi barınma sistemleri iklim, doğum mevsimi ve işletme amacına göre her bölgede farklılık gösterir. Mera dönemindeki doğumlarda basit bir barınak yeterli olurken sert iklim koşuklarında çok daha korunaklı bir barınağa ihtiyaç duyuluyor. Entasif üretimde modern ağılların kullanımı dikkat çekiyor. Modern ağıl sistemlerinde hayvanların, cinsiyet, yaş ve fiziksel durumlarına göre ayrı bölmelerde barınması sağlanıyor. Ülkemizde yoğunlukla kullanılan bütünleşik ağıl sistemi iklim şartlarının olumsuz etkilerinde gerekli olan korumayı sağlamadığı için küçükbaş hayvan yavru ölümleri yüksek oluyor. Ticari tip modern parçalı ağıl yapı sisteminin kullanımının yaygınlaştırılmasıyla hayvanların refahı ve sağlığı yönünden ideal yapı sağlanabilir. Bu yapılar yavru ölümlerini azaltırken verimin artmasına da katkı sağlıyor.

Üretimde Başarı Nasıl Sağlanır?

Küçükbaş hayvancılık işletmeleri, o yıl doğan, sütten kesilen ve pazarlanabilen yavru sayısına göre başarısını kanıtlıyor. Mevsiminde gebe kalan hayvan sayısı, yavrulayanların sayısı, yardımsız doğuranların oranı gibi veriler işletmelerin karlılığını etkiliyor. Üremede, barınma, beslenme ve iklimsel etmenler doğrudan etkili oluyor. Başarı sürdürülebilirliği için bir sürü yönetimi uygulaması sağlanması gerekiyor. Üremede başarı elde edilmesi yavru ölüm oranlarında azalmalar da sağlıyor.

Yavru Hayvan Ölümlerini Engellemek İçin Yavrulara Özel Barınma Sistemleri

Yavruların doğumdan sonraki ilk 48 saati büyük önem taşıyor. Yavru ölüm oranı %49’unun altın saat olarak nitelendirilen bu zaman diliminde gerçekleştiği %11’inin de 2-14. Günler arasında olduğu biliniyor. Ağıllarda doğum bölmeleri yapmak ve ilk 12 saat içinde ağız sütü uygulamasını gerçekleştirmek küçükbaş hayvan yavrusu ölümlerinin önlenmesi için büyük katkı sağlıyor. Doğum alanları için bireysel veya grup düzeyinde doğum bölmeleri gerekli şartlar sağlandıktan sonra tercih edilebiliyor.  Yavruluk kullanımı, barınma alanının özel sistemlerle ısıtılması ve düzenli havalandırma yapılması yavru ölüm oranlarını büyük ölçüde azaltıyor.

Yavru Hayvan Bakım ve Beslenmesi

Küçükbaş hayvan yavru yetişmesinde farklı beslenme tipleri uygulanıyor. Yavrular için, doğal, yapay, kalıntı sütle büyütme, erken sütten kesme gibi yöntemler uygulanıyor. Bu yöntemlerin seçiminde kaba ve yoğun yem fiyatı, süt fiyatı ile oğlak ve kuzu eti fiyatları etkili oluyor. Bu nedenle yavru büyütmede bir standart yoktur.

Yavru hayvan ölüm oranlarında açlık ve soğuk şoku önemli bir yere sahip oluyor. Yavruları emiştirme ve büyütme dönemi bitene kadar sağlıklı tutabilmek yavruya doğum sonrası ilk 12 saatte yeterli ağız sütü verilmesiyle mümkün oluyor. Yavrular doğumdan sonra ilk 18 saat içinde açık havada her 500 g vücut ağırlığı için yaklaşık 95 g, kapalı alanda ise 80 g ağız sütüne gereksinim duyuyor. Doğumdan sonra ağız sütü alamayan yavrular için de bazı işlemler uygulanması gerekiyor. Bu işlemler aşağıdaki şemada yer alıyor.

Küçükbaş Hayvan Yavru Ölümleri Nasıl Engellenir?

Küçükbaş hayvancılık işletmelerinde yavru ölümlerinin azaltılması ve sürdürülebilir hayvancılık için yetiştiricilik için bazı önerilir sunuluyor. Bunlar şu şekilde sıralanabiliyor:

Hayvanların yaş, cinsiyet gibi faktörlere göre farklı birimlerde bir çatı altında barınmasını sağlayan parçalı ağıl sisteminin kullanılması yavru ölümlerini düşürüp verimi artırıyor.

Bireysel veya grup doğum bölmeleri ve bu bölmelerde hijyen, çevre şartlarının kontrolünün sağlanması hayvanın refah ve sağlığı için büyük önem arz ediyor.

Barınma alanlarında zeminin kuru olması ve drenajın iyi olması hayvan hareketlerinde kısıtlama yaşanmaması ve işlerde zaman kaybının önlenmesine katkı sağlıyor.

Barınma kısımlarının hijyeninin düzenli olarak sağlanması, düzenli havalandırmayla sürekli taze hava girişinin yapılması yavru hastalıklarının kontrol altına alınmasını ve yavru ölümlerinin azaltılmasında etkili oluyor.

Hasta ve yavru küçükbaş hayvanların ısıtılması için emniyetli ısıtıcı lambalar kullanılıyor. Bu lambaların yanı sıra ısıtma fanları, elektrikli yelekler ve yalıtımlı ısıtma kutuları da kullanılabiliyor. Bu ürünlerle hasta ve yavru hayvanların üşüme şokuyla ölümlerinin önüne geçiliyor.

Üretim sistemlerinin doğru seçimi üremede kontrol edilebilir bir başarı sağlarken yavru ölüm oranlarını da gözle görülür miktarda azaltıyor.

Yavru barınma alanlarında özel beslenme sistemleri kullanarak yavru beslenmesi sorunsuz bir şekilde gerçekleştirilebiliyor. Düzenli ve sorunsuz beslenme de ölüm sayısında düşüş sağlıyor.

Yavruların yaşaması için doğumdan sonraki kritik saatlerde ağız sütü almalarını da sağlamak gerekiyor.

Kaynak: Ünal, H., Taşkın T., Kandemir Ç., Housing and Husbandry Practices to Reduce Mortality Rate of Offspring in Small Ruminant Production. J. Anim. Prod., 2018, 59 (2):55-63, DOI: 10.29185/ hayuretim.430488