Güneşi karartma Planı ve 57 Milyon Sterlinlik Gizemli Yatırım: bilim Dünyasında Büyük Tartışma!
İngiltere hükümetinin 'yüksek riskli' araştırma fonlama ajansı Aria'nın, küresel ısınmayı yavaşlatmak amacıyla 'güneşi karartma'ya yönelik jeomühendislik projelerine 57 milyon sterlin yatırım yapma kararı bilim dünyasında ve kamuoyunda büyük tartışmalara yol açtı. İşte bilim insanlarının kaygıları ve projelerin detayları...
26 Mayıs 2025 Pazartesi sabahı Milliyet.com.tr'den gelen habere göre, İngiltere hükümetinin "Gelişmiş Araştırma ve Buluş Ajansı (Advanced Research and Invention Agency)" kısaca Aria, küresel ısınmayı yavaşlatmayı hedefleyen "çılgın" jeomühendislik projeleri için toplam 57 milyon sterlin ayırdığını açıkladı.
Güneş Jeomühendisliği ve Tartışmalı Fikirler
Güneş jeomühendisliği, teorik olarak Dünya yüzeyine ulaşan güneş ışığını yansıtarak sıcaklık artışını dengelemeyi amaçlayan bir dizi varsayımsal teknolojiyi tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Aria'nın yatırım projelerinde en öne çıkan fikir, stratosfere yansıtıcı aerosoller salınarak sıcaklıkların düşürülmesi ve bu şekilde bir yanardağ patlamasının etkisinin taklit edilmesi. Diğer fikirler arasında bulutları daha yansıtıcı hale getirmek için kasıtlı olarak değiştirmek veya uzaya dev aynalar yerleştirmek gibi fütüristik öneriler bulunuyor.
Bu tür öneriler geleceğe dair gibi görünse de, güneş ışığını sınırlamak amacıyla iklimi yapay yollarla değiştirme fikri, bilim insanları ve siyasetçiler arasında 50 yılı aşkın süredir tartışılan bir konu.
Aria'nın yeni araştırma programı, dünya çapında 21 güneş jeomühendisliği araştırma projesine toplam 57 milyon sterlin yatırım yapmayı hedefliyor. Ayrıca, Birleşik Krallık Araştırma ve Yenilik Kurumu tarafından yürütülen ayrı bir 10 milyon sterlinlik programla birlikte, Birleşik Krallık şu anda güneş jeomühendisliği araştırmalarının en büyük finansörlerinden biri konumunda.
'Kontrollü, Açık Hava Deneyleri' ve Denetim
Aria, programın detaylarını açıklarken, araştırma başlatma motivasyonlarının "zararlı iklim eşik noktalarıyla karşılaşma olasılığı" olduğunu belirtmişti. 57 milyon sterlinin yaklaşık 24.5 milyon sterlini, Aria'ya göre, "kontrollü, küçük ölçekli açık hava deneyleri"ne harcanacak. Bu deneyler arasında Arktik deniz buzunu kalınlaştırma girişimleri, Avustralya'daki Büyük Set Resifi üzerindeki bulutları aydınlatma çalışmaları ve stratosfere doğal mineraller içeren hava balonları gönderme yer alıyor. Bu balonlar "saatler ya da haftalar" sonra geri getirilecek.
Tüm açık hava deneyleri, Leeds Üniversitesi'ndeki Priestley İklim Gelecekleri Merkezi'nin kurucu direktörü ve önde gelen iklim bilimcisi Prof. Piers Forster'ın başkanlık ettiği bir denetleme komitesi tarafından yakından incelenecek. Denetleme komitesi, bu programı 'meşrulaştırmak için var olmadıklarını' belirterek, Aria'ya önerilen yaratıcı projeleri desteklemenin riskleri ve faydaları konusunda tavsiyede bulunduklarını ve öğrenmeyi desteklemek için rehberlik ettiklerini açıkladı.
Gizemli Devlet Kurumu Aria ve Bilimsel Kaygılar
Aria, 2023 yılında parlamento tarafından çıkarılan bir yasa ile resmen kurulan "yüksek risk, yüksek getiri" odaklı bir devlet araştırma kurumu. Bu kurum, dönemin başbakanı Boris Johnson'ın tartışmalı eski danışmanı Dominic Cummings tarafından tasarlandı. İngiliz Daily Telegraph, Aria'yı "gizli bir devlet birimi" olarak tanımladı. Aria ise güneş jeomühendisliği programı konusunda tamamen şeffaf olmayı hedeflediğini ve 21 projeye yapılan harcamaları kamuoyuna açıklama motivasyonunun bu olduğunu belirtti.
Bazı bilim insanları, aerosoller kullanılarak küresel ısınma yavaşlatılırsa ve ardından bu salımlar aniden durursa (örneğin siyasi anlaşmazlık veya terör saldırısı nedeniyle), dünyanın "ani sonlandırma şoku" riskiyle karşı karşıya kalabileceği konusunda uyarıyor. Kar amacı gütmeyen iklim haberleri sitesi Carbonbrief.org'un haberinde bahsettiği modellere göre bu ani sıcaklık değişimi yaban hayatı için "felaket" olabilir. Ancak diğer araştırmalar, bu riskin "abartıldığı" görüşünde ve gerekli önlemlerle bu tür risklerin azaltılabileceğini savunuyor.
Ayrıca, aerosollerin sadece dünyanın bir bölgesinden salınması, insanlar arasında eşitsiz etkilere yol açabilir. Modellemeden elde edilen bir araştırma, aerosollerin sadece kuzey yarımküreden salınmasının Hindistan ve Afrika Sahel bölgesinde yağışlarda azalmaya, dolayısıyla kuraklık riskinde artışa neden olabileceğini gösterdi.
Güneş jeomühendisliği araştırmalarını savunanlar, bu teknolojilerin etkinliği ve risklerini anlamanın tek yolunun onları daha fazla araştırmak olduğunu söylerken, karşıtları, araştırmaların uygulanmaya giden "kaygan bir yol" olabileceği uyarısında bulunuyor.
Sosyal ve Etik Kaygılar
Bilimsel belirsizliklerin yanı sıra uzmanlar, güneş jeomühendisliğinin büyük sosyal, etik ve yönetişim sorunları yarattığı konusunda uzun süredir uyarıyor. Bazı bilim insanları ve aktivistler, iklimi daha da manipüle ederek fosil yakıtların neden olduğu zararları onarma fikrine kökten karşı çıkıyor. The Guardian'da yazan iklim bilimciler Prof. Raymond Pierrehumbert ve Dr. Michael Mann, Aria'nın araştırma programını "kanser için aspirin kullanmak gibi" diye tanımladı.
Yerel halklar (yerli topluluklar), güneş jeomühendisliği fikrine ve araştırmalarına genellikle doğayla uyum içinde yaşama inançlarına ters düştüğü gerekçesiyle şiddetle karşı çıkıyor. Bazı bilim insanları ve kampanya grupları ayrıca güneş jeomühendisliğinin politikacılar ve halk tarafından iklim değişikliğine karşı hızlı bir "teknolojik çözüm" (technofix) olarak görülebileceğinden endişe ediyor. Bu tekniklere daha fazla araştırma ve geliştirme yönelirse, insanların emisyonları azaltma konusundaki vaatlerinden geri adım atabileceği ileri sürülüyor.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Aria nedir?Aria, İngiltere hükümetinin 'yüksek riskli' araştırma fonlama ajansı olup, 'Gelişmiş Araştırma ve Buluş Ajansı'nın kısaltmasıdır.Aria neye yatırım yapıyor?Küresel ısınmayı yavaşlatmayı amaçlayan 'güneşi karartma' yöntemleri gibi jeomühendislik projelerine 57 milyon sterlin yatırım yapıyor.Güneş jeomühendisliği ne anlama geliyor?Dünya yüzeyine ulaşan güneş ışığını yansıtarak sıcaklık artışını dengelemeyi amaçlayan teknolojileri ifade eder.Bu projelerde hangi yöntemler kullanılması planlanıyor?Stratosfere yansıtıcı aerosoller salınması, bulutların yansıtıcılığının artırılması veya uzaya dev aynalar yerleştirilmesi gibi yöntemler.Bilim insanları neden kaygılı?Ani sonlandırma şoku riski (salımların aniden durması durumunda), eşitsiz bölgesel etkiler (yağış azalması, kuraklık riski) ve sosyal/etik sorunlar nedeniyle kaygılılar. Ayrıca, jeomühendisliğin emisyon azaltma çabalarını gölgede bırakmasından endişe ediliyor.Aria'nın deneyleri açık havada mı yapılacak?Evet, 24.5 milyon sterlinlik kısmı 'kontrollü, küçük ölçekli açık hava deneyleri'ne harcanacak.- Güneşi karartma projesi İngiltere
- Aria kurumu güneş jeomühendisliği
- Küresel ısınma jeomühendislik
- İngiltere iklim değişikliği yatırımı
- Aria gizemli devlet kurumu
- Stratosferik aerosol enjeksiyonu
- Güneş jeomühendisliği riskleri
- İklim mühendisliği tartışmaları
- Prof. Piers Forster jeomühendislik
- Dominic Cummings Aria
- İklim değişikliği teknolojik çözüm
- Güneş ışığını yansıtma yöntemleri
- 57 milyon sterlin iklim yatırımı
- İklim bilimi kaygılar
- Yeni iklim teknolojileri
