Kaba Yem Tahıllarındaki Büyük Risk
Genellikle taneleri için yetiştirilen bitkiler yem bitkisi olarak da kullanılıyor. Bunlar hızlı büyüme, kısa toplanma süresi ve yüksek verim kapasitesi sunuyor. Peki, bu kaba yem tahılları hayvan beslenmesi için yeterli mi?
Tahıl otlarında yüksek oranda olduğu belirlenen yapısal madde bulundurmanın hayvanlarda olan etkisi sebebiyle kaba yem tahıllarının besleme değerleri bilimsel araştırmaya konu oldu. Sindirimi düşük olan tahıl otunun hayvanların beslenmesinde kullanılması uygun mu?
Tahıllar Nerelerde Kullanılıyor?
Dünyada en fazla yetiştirilen bitki gruplarından olan tahıllar, eski zamanlardan beri insanların ana besin kaynağını oluşturuyor. Başta buğday olmak üzere pek çok tahıl günümüzde de beslenmede etkin rol oynuyor. Yulaf, arpa, çavdar gibi küçük taneli tahıllar çoğunlukla taneleri için yetiştiriliyor ve insan besini olarak kullanılıyor. Tanelerinin yanında tahılların otları da değerlendiriliyor. Tahıl otları hayvan beslenmesinde yaygın kullanımıyla dikkat çekiyor. Hayvan beslenmesi için tahıllar ot olarak biçiliyor ve kaba yem şeklinde hayvanlara veriliyor. Dünyada ve ülkemizde tahıllar kaba yem olarak hayvan beslenmesinde yaygın olarak kullanılıyor. Tahıl bitkilerinin yalnızca ekildiği gibi değil, yonca şeklinde koruyucu bitki, fiğlerle destek bitki, ara ürün, geçici mera ve örtü bitkisi olarak kullanımını görmek mümkün oluyor. Bu yollarla elde edilen otlar, kuru, yaş ve silaj biçimlerinde de hayvan yemi olarak kullanılıyor.
Tahıllar Neden Kaba Yem Olarak Kullanılır?
Tahılların kaba yem olarak kullanılmasının bazı nedenleri bulunuyor. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:
Adaptasyon kabiliyetinin iyi olması
Çavdar ve tritikale gibi türlerinin en uç noktalarda bile yetişebilmesi
Arpanın tuzlu özellik gösteren topraklarda yetişebilmesi
Çimlenmenin ardından hızlı bir şekilde gelişerek kısa zaman içerisinde otlanılacak ürüne ulaşılabilmesi
İnsanların tarım tarımı hakkında büyük bilgi birikimine sahip olması
Tahıl otunun, karoten, karbonhidrat ile bazı vitamin ve mineraller yönünden zengin olması
Kaba Yem Olarak Kullanılan Tahıllar Nelerdir?
Yulaf: Kaba yem olarak en fazla tercih edilen tahılların başında yulaf bulunuyor. Geççi ve bol yapraklı bir bitki olan yulaf daha iyi bir yem bitkisi izlenimi veriyor. Yulafın yeni sürgünleri sayesinde her dönemde büyüme sağlanıyor. Erken evrelerinde koparma veya otlatmalarda yeniden büyüyen yulaf bu yönüyle hayvan yetiştiricilerine avantaj sunuyor. Salkım oluşturan yonca başak oluşturan bitkilere göre daha üstün sayılıyor.
Arpa: Kaba yem olarak arpa da sıklıkla tercih ediliyor. Daha çok yarı kurak bölgelerde kullanımı yaygın olan arpanın kuruyunca sertleşen kılçıkları en büyük dezavantajı oluyor. Sert kılçıklar hayvanların otu yemekten kaçınmasına sebep oluyor.
Buğday: İnsan tüketiminde de önemli bir yere sahip olan buğdayın taneleri değerli olduğu için hayvan beslenmesinde buğday oldukça az kullanılıyor. Yabacı otların istilasına uğraması ve geç ekildiğinde olgunlaşmaması gibi durumlarda ot olarak hayvanlara veriliyor.
Çavdar: Lezzetliği düşük olduğu için çavdar ot olarak az kullanılıyor. Erkenci ve çabuk kartlaşan olumsuz özelliklerinin yanı sıra çavdar verimsiz topraklarda dahi yüksek üretim kapasitesi sunması ve düşük sıcaklığa dayanıklılığıyla kendine kullanım alanı yaratıyor.
Tritikale: Kullanımı son yıllarda yaygınlaşan tritikale, soğuğa dayanıklılığı, çabuk olgunlaşması ve yüksek verim gücü sergilemesiyle dikkatleri üzerine çekiyor.
Tahılların Ham Protein Oranları Düşük
Kaba yemlerin besleme değeri oranının düşük olması tahılların kaba yem olarak kullanılması yönünde karşılaşılan ciddi sorunlar arasında yerini alıyor. Hayvanların rasyonlarında hem protein oranı en az %6 olmalıdır. Bu açıdan küçük taneli tahıllar yeterli düzeydir. Fakat, bitkilerin besleme değerini gelişme dönemleriyle beraber ele almak gerekiyor. Hızlı olgunlaşma gösteren tahıllarda gelişmeyle birlikte ham protein oranının düştüğü biliniyor. Bu bitkilerin kuru ot şekilde hayvanlarda kaba yem olarak kullanılması süt üretim dönemine kadar öneriliyor.
Hayvanlar Tahılı Sindiremiyor
Ham selüloz, tahıl otlarının besleme değeri oranını düşürüyor. Buna sindirimi zor olan selüloz ve lignin oranının yüksekliği neden oluyor.4-6 yapraklı olduğu dönemlerde dahi tahıllar %15-18 selüloz ve %4 lignin oranıyla yüksek oranlar ortaya koyuyor. Olgunlaşma döneminde oranların hızla arttığı görülüyor. Lignin bakteriyel parçalanma ve asilere karşı çok dayanıklı olduğu için sindirimi mümkün değildir. Geviş getiren hayvanlarda Rumen süt yağı oluşumu ve Rumen çalışması için ham selüloza ihtiyaç duyulur. Selüloz lignine göre daha mobilize edilebilir yapıdadır. Tahıl selüloz oranları çiçeklenme ve süt olum dönemlerinden sonra üst sınırı geçmektedir. Selüloz ve lignin oranı en yüksek olarak bilinen tahıl çavdardır.
Otun sindirilme derecesi tahılların kaba yem olarak kullanılması yönünde problem oluşturuyor. Bunun en önemli nedeni selüloz ve lignin oranının yüksek olması olduğu biliniyor. Bitkinin yeşil döneminde sindirilme oranı %50 civarında olsa da bu oran baklagillere göre çok düşük kalıyor. Tritikale ve arpa düşük selüloz ve lignin oranları sayesinde yulaf ve buğdaya göre çok daha rahat bir şekilde sindirilebiliyor. Tahılların yapısal maddelerinin artması sindirilmeyi azaltıyor. Sindirim oranı ham proteinle de ilişkili olduğu için son dönemlerde sindirim biraz daha yükseliyor.
Tahıl Kaba Yemler Beslenme İhtiyacını Karşılamıyor
Mineral kompozisyon bitkilerin besleme düzeyine doğrudan etki ediyor. Tahıllar, geviş getiren hayvanlarda sindirim kanalındaki ilk bölümün besin elementi ihtiyacını karşılayamıyor. Bazı araştırmalara göre tahıllar, Ca, Mg, P yönünden yetersiz ve fakir olduğu ortaya koyuluyor. Potasyumun eksiliği değil yüksekliği söz konusudur. Bu da problem oluşturur. Baklagillere göre tahılların makro besin elementi değerleri oldukça düşüktür. Makro besin elementi dengesizliği hayvanlarda süt humması oluşmasına neden olabiliyor.
Mikro besin elementleri açısından değerlendirildiğinde de tahılların hayvanların ihtiyacını karşılamaktan çok uzak olduğu görülüyor. Tahıllardaki mikro besin elementi değeri baklagillere göre oldukça düşüktür. Her ne kadar mikro besin elementine ihtiyaç az olsa da eksik ya da fazla olması halinde hayvan metabolizmasında aksaklıklara hatta zehirlenmelere neden olabiliyor.
Tahıl Otlarından Yapılan Yemler Hayvan Beslenmesinde Riskli
Besinlerin kaba yem olarak besleme değerleri üzerinde yapılan araştırma sonucunda tahıl otlarının kaba yem olarak hayvan beslemesinde oldukça riskli olduğu görülüyor. Tahıl otlarının illa kaba yem olarak kullanılması gerekiyorsa bitkinin gelişme evresindeyken kullanılması gerektiği yine araştırma sonuçlarında yer alıyor. Tahılların mineral madde içeriklerinin de hayvan besleme için yetersiz olduğu verilerle açıklanıyor. Bu nedenle tahılların direkt olarak kaba yem ürünü olarak değil de karışımlara dahil edilerek kullanılması gerekiyor.
Kaynak: Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Derg. 28 (1), 130-137, 1997