Yenidoğan ishali (ND) olarak da bilinen ishal, buzağıları yaşamlarının ilk haftalarında etkileyen bir gastrointestinal hastalıktır ve hem süt hem de et buzağılarında en yaygın hastalık nedenidir .

 Hastalık, yüksek ölüm oranı, etkilenen hayvanların bozulmuş büyümesi ve daha sonra ilk laktasyonda ^1–3 süt üretiminin azalması nedeniyle üreticiler için ekonomik olarak yıkıcı olabilir . ND ayrıca, etkilenen buzağıların yatma süresinin artması ⁴ ve süt tüketiminin azalması ⁵ gibi hastalık davranışları göstermesiyle önemli bir refah sorunudur .

İshal, parazitler, bakteriler veya virüslerin tek başına veya bir arada neden olduğu bir hastalıktır

Virüsler, bakteriler ve parazitler de dahil olmak üzere çeşitli enterik patojenler ishale neden olabilir (Tablo 1) ve rotavirüs grup A, koronavirüs, Cryptosporidium parvum ve bakteriyel patojenler (enterotoksijenik Escherichia coli F5 ve Salmonella spp.) hasta buzağılarda en sık suçlananlardır ^6–8 . Aynı buzağıda birden fazla patojenin saptanması olan ko-enfeksiyon da sıklıkla gözlenir. 

Tablo 1. Buzağılarda neonatal diyare (ND) ile ilişkili patojenler. En sık izole edilen enterik patojenler mavi renkle listelenmiştir.

Buzağılarda ishal: Ne zaman görülür?

Buzağı ishaline neden olan çeşitli etkenlerin ortaya çıkışı buzağının yaşına göre değişir. Bu, belirli bir etkenin dahil olma olasılığını belirlemede yararlı olabilir (Şekil 1). Örneğin, F5 E. coli tipik olarak 6 günden küçük buzağılarda ishale neden olurken, Cryptosporidium 3-5 günlük buzağıların dışkısında tespit edilemez.

Şekil 1. Buzağılarda ishalin etkene göre ortalama görülme yaşını gösteren zaman çizelgesi.

Buzağılarda ishal: “patofizyolojik” sonuçlar nelerdir?

Klinik hastalığın arkasındaki patojen(ler) ne olursa olsun, etkilenen Buzağılar artan sıklıkta sulu dışkı atarlar. Herhangi bir tedavi olmaksızın, sıvı kaybı ilerleyici dehidratasyona, elektrolit kaybına, metabolik asidoza ve muhtemelen 2 gün içinde ölüme yol açar (şekil 2) ⁹ .

Şekil 2. Oyulmanın patofizyolojik sonuçları. Carter ve ark.'dan uyarlanmıştır, 2021 ⁹ .

Başlıca ishal patojenlerinin özellikleri nelerdir?

Rotavirüs

Rotavirüs (RVA), 3 haftalıktan küçük buzağılarda hafif ila şiddetli ishale neden olur . Bulaşma fekal-oral yolla gerçekleşir. Enfekte hayvanlar dışkı gramı başına yaklaşık 10 ¹¹ viral partikül saçarlar. Virionlar kimyasal ve fiziksel inaktivasyona karşı oldukça dirençlidir ve nemli ortamlarda 4 aya kadar bulaşıcı kalırlar. Rotavirüsler ince bağırsağın olgun enterositlerinde çoğalır. Villusların uçları hücre lizisine uğrar, bunun sonucunda villus körelmesi ve iskemi meydana gelir ve bu da kötü sindirilmiş, malabsorptif ve salgılayıcı ishale neden olur ^10–12 .

Korona virüs

Sığır koronavirüsü (CoV), buzağılarda ve yetişkin sığırlarda zatürre ve ishale (kış dizanterisi) neden olur. Buzağılar, taşıyıcı annelerin dışkı kontaminasyonundan doğumdan hemen sonra enfekte olurlar ve yaşamlarının 1 günü ile 1 ayı arasında duyarlı hale gelirler. Enfekte buzağılar dışkılarının g'ı başına ~1 milyar virion saçarlar ve dışkı donmuş kalmadığı sürece organik materyalin varlığında sadece 3 güne kadar bulaşıcı kalırlar. Dondurulmuş dışkıdaki stabilitesi ve aerosol iletimi, kış aylarındaki yaygınlığını açıklar. CoV ishali, yapay olarak yetiştirilen süt buzağılarında yaygındır. Sığır koronavirüsüne bağlı ishal genellikle rotavirüsünkinden daha şiddetlidir ve muko-hemorajik enterokolit ile sonuçlanır ( şekil 3). Bağırsak kriptlerindeki virüs replikasyonu, tüm ince bağırsaktaki emici bağırsak villus epitel hücrelerinin yıkımına yol açar ve sonunda kalın bağırsağa yayılarak kolon sırtlarının atrofisine ve malabsorptif ishale neden olur. Sindirilmemiş besinler kalın bağırsakta fermente olur, bakteriyel aşırı büyümeyi ve organik asitlerin, özellikle D-laktat üretimi teşvik edilir, bu da elektrolit kayıplarına ve dehidratasyona ve metabolik asidoza yol açar. Hastalığın şiddeti artar ve kuluçka süresi, özellikle pasif bağışıklık transferi yetersiz olan genç buzağılarda kısalır. Çoğu buzağı iyileşir, ancak bazılarında ateş, uzanma, kardiyovasküler çöküş, koma ve ölüm gelişebilir. Bazı CoV suşları pnömoenterik patojen gibi davranır ve üst solunum yollarında da çoğalır. Enfekte buzağılarda hem ishal hem de solunum yolu hastalığı gelişebilir ^15–17 .

Şekil 3. Sığır koronavirüs ishaline yakalanmış buzağı ¹⁴ .

Escherichia coli

E.coli gram-negatif bir bakteridir. İshal yapan E. coli artık genel olarak virülans mekanizmalarına göre sınıflandırılmaktadır. Farklı pili (F5, F17 ve CS31A) taşıyan enterotoksijenik E. coli suşları ( ETEC), enterositlere belirgin bir hasar vermeden bağırsak epiteline bağlanır ve çoğunlukla yaşamın ilk haftasında salgısal ishale neden olan termostabil bir toksin (ST) üretir. Diğer patotipler arasında genellikle 8 ila 21 günlük buzağılarda dizanteri ile ilişkilendirilen enterohemorajik (EHEC) üreten hemolisin, shiga-toksin (STEC) ve bağlanma-silme (AEEC ) E. coli bulunur. AEEC, bakterilerin enterositin apikal hücre zarına yapışmasını sağlayarak 1 ila 5 haftalık buzağıların ince ve kalın bağırsağında mikrovillusların dejenerasyonu ve eksfoliasyonu ile karakterize bir lezyona neden olur . Enfeksiyon enterokolit, ishal ve dizanteriye neden olur . Diğer E.coli suşları kan dolaşımına girerek septisemiye neden olur ^18-22 .

 Salmonella türleri.

Salmonella , Enterobacteriaceae familyasına ait gram-negatif bakterileri içeren bir cinstir. Salmonella enterica serovar Dublin sığırlar için konakçıya özgü iken Salmonella enterica serovar Typhimurium sığırlar ve diğer türler için patojeniktir. İki haftalıktan 3 aylık buzağılar klinik olarak enfekte olabilir. Bir salgın sırasında buzağılarda kan ve mukuslu veya kansız ishal, ateş, depresyon, solunum belirtileri, septisemi ve ölüm görülebilir. Makroskopik gözlemde sarılık, ince bağırsak mukozasında psödomembranlar ve mezenterik lenf düğümlerinin büyümesi görülür. Bir salgın kontrol altına alındıktan sonra birkaç hayvan taşıyıcı olarak kalabilir. İnekler , peripartum dönemde daha yüksek seviyelerde aralıklı tüy dökme ile S. Dublin taşıyıcısı olurlar . Özellikle çok sayıda sığırı olan süt çiftliklerinde Salmonelloz endemik hale gelebilir. Salmonella enfeksiyonları genellikle fekal-oral yolla meydana gelir ²³ .

Kriptosporidium parvum

Cryptosporidium parvum, ishalli buzağılarda sıklıkla izole edilen ve distal ince bağırsağı enfekte ederek hafif ila şiddetli ishale neden olan bir protozoandır .Şiddetli vakalarda dışkı mukus, kan, sindirilmemiş süt veya safra içerebilir. C. parvum, çoğu dezenfektana dirençli olan ve serin ve nemli koşullarda birkaç ay yaşayabilen oositlerin fekal-oral yoldan yutulmasıyla bulaşır. Buzağılardaki duyarlılık pencereleri bir ila dört haftalık yaşa kadar değişir. Etkilenen hayvanlarınsıklıklaoral veya parenteral sıvılara ihtiyaçları vardır. Halofuginon ve paromomisinin etkili tedaviler olduğu bildirilmiştir.